Rolnictwo ekstensywne może kojarzyć się nam przede wszystkim z małorozwiniętymi gospodarkami świata. Jednak okazuje się, że ta koncepcja coraz bardziej wpisuje się w realizację założeń polityki promującej ochronę środowiska. Przyglądamy się bliżej założeniom rolnictwa ekstensywnego i sprawdzamy, czy w Polsce ma ono szansę na rozwój.
Czym jest rolnictwo ekstensywne?
Rolnictwo ekstensywne charakteryzuje się przede wszystkim małym stopniem wykorzystania sztucznych środków wspomagających uprawy, a także pasz i antybiotyków w hodowli zwierząt. Można powiedzieć, że jest to tradycyjna metoda uprawy i hodowli znana od tysięcy lat.
Możemy tutaj dokonać dodatkowego podziału rolnictwa ekstensywnego na rolnictwo ekstensywne pracochłonne i kapitałochłonne. Rolnictwo pracochłonne będzie wymagało większego zaangażowania ludzi. W systemie tym nakłady pracy są wysokie a koszty niskie. Uprawa bądź hodowla nie będzie wymagała inwestycji w maszyny i nowoczesne technologie, jednak nakłady pracy będą generować duże koszty. Tę formę rolnictwa stosuje się w krajach mniej rozwiniętych gospodarczo.
Rolnictwo ekstensywne kapitałochłonne będzie bardziej zautomatyzowane. Często wymaga inwestycji w nowoczesne maszyny i technologie. W tej formie rolnictwa również nie stosuje się sztucznych środków wspomagających uprawy. Uprawy kapitałochłonne są charakterystyczne dla rozwiniętych krajów nakierowanych na uprawy ekologiczne i ochronę środowiska.
Rolnictwo ekstensywne a intensywne
Jest wiele różnić między rolnictwem intensywnym i ekstensywnym. Przede wszystkim uprawy intensywne wykorzystują maksymalny potencjał z nawet małego areału, stosując środki ochrony roślin oraz nawozy mineralne. Uprawy ekstensywne mają tereny rozleglejsze niż w rolnictwie intensywnym.
Dodatkowo w produkcji rolnej nie są popularne pestycydy oraz środki ochrony roślin, co skutkuje jednak zmniejszonymi plonami. Do uzyskania opłacalności zbiorów konieczne jest posianie roślin na bardzo dużej powierzchni pól uprawnych. Z tego powodu ten rodzaj rolnictwa jest popularny w krajach dysponujących dużymi powierzchniami rolnymi, np. Stany Zjednoczone, Australia oraz kraje Ameryki Południowej.
Warto również zwrócić uwagę na fakt, że rolnictwo intensywne jest nakierowane na masową produkcję. Rośliny i zwierzęta w główniej mierze są przeznaczone na rynek komercyjny, a ich produkcja wymaga wykorzystania wielu maszyn oraz zaawansowanych technologii. Tego typu uprawę możemy obserwować w krajach Europy Zachodniej oraz w coraz większym stopniu w Polsce.
Monokultura upraw, jako element rolnictwa ekstensywnego
Jedną z cech charakterystycznych dla rolnictwa ekstensywnego jest monokultura upraw. Jest to termin, który określa sposób uprawy nakierowany na jeden rodzaj roślin. Tego typu rodzaj rolnictwa stosuje się szczególnie w makroregionie łacińskoamerykańskim, gdzie przeważają plantacje i latyfundia, w których uprawia się soję, pszenicę, trzcinę cukrową, maniok, kawę, czy też kakao.
Monokultura upraw prowadzi do szybszego jałowienia gleby, co powoduje obniżenie jej zasobności w składniki odżywcze konieczne do zaspokojenia wzrostu roślin. Monokultura upraw ma swoje uzasadnienie — najczęściej ekonomiczne. Specjalizacja pomaga ograniczyć koszty operacyjne gospodarstw rolnych oraz zmaksymalizować zyski z osiąganych plonów. Niestety tego typu uprawy po wyjałowieniu gleby wymagają dużych dawek nawozów, prowadząc do zanieczyszczenia wód gruntowych. Dlatego rozwiązaniem dla gospodarstw ekstensywnych jest wprowadzenie płodozmianu i naturalne nawożenie gleby.
Czy dywersyfikacja upraw jest ważna?
Z punktu widzenia ochrony środowiska dywersyfikacja upraw jest jedną z najskuteczniejszych metod przeciwdziałania wyjaławiania gleby. Płodozmian jest zalecaną strategia we wszystkich krajach Unii Europejskiej, ponieważ pozwala na zwiększenie plonów przy jednoczesnych ograniczeniu zużycia środków ochrony roślin oraz nawozów mineralnych.
Dywersyfikacja upraw staje się jednak problematyczna ze względu na zwiększającą się liczbę wielkopowierzchniowych gospodarstw rolnych nakierowanych na jeden typ upraw. W tego typu gospodarstwach dominuje uproszczony płodozmian lub wręcz monokultura upraw, która prowadzi do zagrożenia środowiska, o czym pisaliśmy nieco wyżej.
Niestety do tej pory nie ma narzędzi prawnych, aby ograniczyć ten trend. Być może coraz popularniejsze rolnictwo ekologiczne zatrzyma proces zwiększania się liczby gospodarstw wyspecjalizowanych w jednym gatunku roślin, co wpłynie pozytywnie na otaczające nas środowisko naturalne. Warto też przytoczyć ambitne plany Hiszpanii, która to zachęca rolników do powrotu do rolnictwa ekstensywnego, oczywiście z uwzględnieniem dywersyfikacji upraw.
Czy oranie pola w rolnictwie ekstensywnym jest dozwolone?
Oranie pola jest to czynność polegająca na spulchnianiu ziemi. Umożliwia to jej dotlenienie oraz wymieszanie składników organicznych, koniecznych w procesie wzrostu roślin. W uprawach ekstensywnych oranie jest dozwolone. Natomiast w Polsce na terenach objętych programem Natura 2000, zostały wyselekcjonowane tereny zwane, jako „ekstensywne trwałe użytki zielone”, które można w ograniczonym zakresie uprawiać. Dozwolone jest np. częściowe koszenie zieleni, ale już oranie pól nie jest możliwe.