Szkodników zbóż przybywa. Spowodowały to zmiany technologii uprawy, w tym intensywna ochrona przed chorobami i chwastami zagrażającymi zbożom. Uprawy zbóż są zagrożone przez organizmy, które szybciej się rozwijają dzięki intensywnemu nawożeniu. Szkodniki zbóż to niebezpieczeństwo ponoszenia strat ilościowych i jakościowych zboża. Część szkodników wpływa na zmniejszenie masy ziarna, a tym samym obniżenie jakości plonów prowadzących do znacznego pogorszenia wartości wypiekowej mąki. Jakie szkodniki najbardziej zagrażają w uprawie zbóż w Polsce?
Czy osobniki dorosłe szkodników zbóż są groźne?
Wbrew powszechnemu przekonaniu nie tylko larwy niszczą zboża. Osobniki dorosłe szkodników z reguły zarówno wysysają soki, jak i zjadają liście. Różne postaci niektórych gatunków szkodników zbóż wybierają jako cel ataku różne części roślin zbożowych.
Główne szkodnik zbóż
Główne szkodniki zbóż występujące w Polsce to:
Mszyca zbożowa
Mszyca zbożowa to szkodnik szczególnie nielubiany przez rolników. Ten wyjątkowo żarłoczny pluskwiak żeruje głównie na kłosach, ale nie pogardzi też liściem flagowym. Mszyce lubią niewysoką temperaturę (w wysokiej giną), nie tolerują wilgoci. Zarówno larwy, jak i osobniki dorosłe wysysają soki z tkanek roślin, pochew liściowych i kłosów. Prowadzi to do zasychania młodych roślin oraz niewykształcania się kłosów.
Mszyce zbożowe są bezpośrednim oraz pośrednim zagrożeniem głównie dla kukurydzy. Osłabiają roślinę, wysysając sok z jej tkanek. Pośrednia szkodliwość mszyc polega na przenoszeniu wirusów roślinnych. Miejsca na roślinie opanowane przez te szkodniki ulegają zasychaniu, a wydzielana przez nie spadź stanowi bardzo dobre środowisko dla rozwijających się grzybów, umożliwiających wnikanie do liści patogenów.
Naturalnym wrogiem mszyc jest biedronka (chętnie zjada m.in. młode larwy). Najlepszym czasem na zwalczanie mszycy jest okres od pełni kłoszenia się do początku fazy dojrzałości mlecznej ziarna. Chcąc chronić zboża przed mszycą, należy zastosować wczesny siew ziarna oraz izolację od innych zbóż. Do zwalczania chemicznego mszyc używa się środki z grupy fosforoorganicznych, karboksyamid oraz pyretroidów. Walka z mszycami nie jest łatwa, ponieważ samice składają jaja, które zimują.
Ploniarka zbożówka
Ploniarka zbożówka (Oscinella frit oraz O. pusilla) zwana inaczej muchą szwedzką może atakować wszystkie gatunki zbóż oraz traw. Szczególnie smaczne wydają się ploniarce zboża takie jak: owies, kukurydza, jęczmień jary i jęczmień ozimy i to na nich dokonuje największych szkód.
Ploniarka szczególnie lubi zjadać liście sercowe, co często powoduje niszczenie całych roślin (liście żółkną). Objawy żerowania ploniarki to oprócz pożółkłych liści sercowych, wżery, żerujące larwy, puste bobówki w ziarniakach jęczmienia i owsa. Ploniarka zbożowa nie gardzi też starszymi roślinami, które w wyniku ataków owada nie mają możliwości się wykłosić.
Zapobieganiu zniszczeniom dokonywanym przez ploniarkę sprzyjają opóźnione zasiewy zbóż ozimych. Przyjmuje się, że chemiczne zwalczanie szkodnika powinno nastąpić po przekroczeniu progu ekonomicznej szkodliwości (6 jaj na 10 roślinach lub 6 larw na 100 roślinach do początku fazy krzewienia).
Skrzypionka zbożowa i skrzypionka błękitek
Skrzypionka zbożowa (Oulema melanopus) to gatunek chrząszcza z rodziny stonkowatych, który jest jednym z większych szkodników atakujących rośliny zbożowe. Do ulubionych rodzajów zbóż skrzypionki zbożowej należy pszenica ozima i jęczmień jary, choć skrzypionka nie pogardzi kukurydzą. Największe szkody w plantacjach wyrządzają larwy, które wysysają tkankę miękiszową wzdłuż nerwów. Tworzą przy tym charakterystyczne białe, podłużne plamy. Larwy skrzypionki najczęściej atakują młode części rośliny, co wpływa na znaczne obniżenie jakości upraw. Chrząszcze wyrządzają szkody w uprawach zbóż każdego gatunku.
Skrzypionka zbożowa i skrzypionka błękitek (O. lichenis) to szkodniki niezbyt powszechne, jednak pojawienie się któregokolwiek z nich wróży wyrządzenie roślinom poważnych szkód w zaledwie kilka dni. Jest kilka sposobów na ograniczenie populacji skrzypionki: można stosować płodozmian oraz izolować od siebie różne odmiany zbóż. Gdy to nie pomoże, można zastosować chemiczne środki zwalczające szkodnika. Decyzję o ochronie chemicznej podejmuje się po przekroczeniu progu ekonomicznej szkodliwości szkodnika.
Nałanek kłosiec
Nałanek żeruje wpierw na trawach, w dalszej kolejności na zbożach ozimych, uszkadzając kłosy i ziarna. Chrząszcz ten lubi ciepło i pojawia się w okresie kwitnienia i formowania ziarna. Chętnie zamieszkuje nieużytki, jednak potrafi wyrządzić spore szkody na polach uprawnych. Początkowo nałanek odżywia się pylnikami, a w dalszej kolejności żywi się ziarniakami.
Pryszczarek pszeniczny
Niszczycielska działalność pryszczarka pszenicznego powoduje, że część kłosków pozostaje płonna. Pozostałe ziarniaki ulegają zdeformowaniu, są z reguły lżejsze i można dostrzec ciemniejsze wgłębienie sugerująca żerowanie w tym miejscu larwy. Jeśli kłoski zostały wcześniej zaatakowane przez paciornicę pszeniczną, larwalna postać pryszczarka pszenicznego nie ma warunków do rozwoju, w wyniku czego ginie. Pryszczarek pszeniczny zajmuje kłosy tuż przed kwitnieniem.
Czy uszkodzone rośliny gorzej rosną?
Uszkodzone rośliny rosną gorzej, do tego kłoszenie nie przebiega prawidłowo, ziarniaki wykształcają się w słabszym stopniu, a powstałe w efekcie końcowym ziarno jest słabszej jakości. Rośliny zaatakowane przez szkodniki nadmiernie się krzewią, nie kłoszą się lub zupełnie zamierają. To wszystko prowadzi do obniżenia jakości spożywczej zbóż i negatywnie wpływa na możliwość kiełkowania.