Fuzarioza kłosów to jedna z najgroźniejszych chorób grzybowych atakujących zboża. Wywołują ją grzyby z rodzaju Fusarium, które mogą powodować znaczne straty w plonach oraz obniżenie jakości ziarna poprzez produkcję mykotoksyn, które są szkodliwe dla ludzi i zwierząt. W tym artykule omówimy, jak objawia się ta choroba i na czym dokładnie polega jej mechanizm działania.
Opis choroby — Co wywołuje fuzariozę?
Fuzarioza kłosów to choroba grzybowa, która atakuje zboża, takie jak pszenica, jęczmień, żyto i owies. Chorobę wywołują grzyby z rodzaju Fusarium.
Grzyby wywołujące chorobę:
Fuzarioza kłosów jest wywoływana przez kilka gatunków grzybów z rodzaju Fusarium, z których najczęściej spotykane to:
- Fusarium graminearum
- Fusarium culmorum
- Fusarium avenaceum
- Fusarium poae.
Grzyby te rozwijają się szczególnie intensywnie w wilgotnych i ciepłych warunkach, a ich rozwój może być stymulowany przez opady deszczu, wysoką wilgotność powietrza oraz ciepłe temperatury, zwłaszcza w okresie kwitnienia zbóż.
Fuzarioza kłosów — Wizualne objawy w uprawie
1. Przebarwienia kłosów: Najbardziej charakterystycznym objawem fuzariozy kłosów są białe lub różowe przebarwienia, które pojawiają się na kłosach, szczególnie w dolnych partiach. Przebarwienia te są wynikiem działania grzybni Fusarium, która kolonizuje tkanki roślinne.
2. Zahamowanie wzrostu: Zainfekowane kłosy często wykazują zahamowanie wzrostu liści, są skrócone i zniekształcone. W skrajnych przypadkach mogą nawet całkowicie obumierać.
3. Zgnilizna ziaren: Ziarna w zainfekowanych kłosach mogą być pokryte różowym lub białym nalotem grzybni. Takie ziarna są zazwyczaj lekkie, pomarszczone i niepełnowartościowe.
4. Producent mykotoksyn: Grzyby Fusarium produkują mykotoksyny, takie jak deoksyniwalenol (DON), które są szkodliwe dla zdrowia ludzi i zwierząt. Ziarno zakażone mykotoksynami nie nadaje się do spożycia i musi być odpowiednio utylizowane.
Objawy na poziomie mikroskopowym:
1. Grzybnia i zarodniki: Pod mikroskopem widać obfite grzybnie i zarodniki grzybów Fusarium, które kolonizują tkanki roślinne. Grzybnia może przenikać do wnętrza ziaren, co utrudnia zwalczanie choroby.
2. Zmiany w strukturze komórkowej: Infekcja Fusarium powoduje degenerację tkanek roślinnych na poziomie komórkowym. Komórki roślinne ulegają rozpadowi, co prowadzi do osłabienia struktury kłosa i ziaren.
Mechanizm działania — Rozprzestrzenianie się choroby
1. Infekcja pierwotna: Infekcja zwykle rozpoczyna się od zarodników grzybów Fusarium, które są przenoszone przez wiatr, deszcz lub owady na kwitnące kłosy. Zarodniki kiełkują na powierzchni kłosów i penetrują tkanki roślinne, inicjując proces infekcji.
2. Rozwój grzybni: Po penetracji, grzybnia zaczyna szybko rozwijać się wewnątrz tkanek roślinnych, kolonizując kłosy i ziarna. Grzybnia produkuje enzymy rozkładające ściany komórkowe roślin, co prowadzi do objawów choroby.
3. Produkcja mykotoksyn: W miarę jak grzybnia rozwija się, zaczyna produkować mykotoksyny, które są wtórnymi metabolitami grzybów. Mykotoksyny akumulują się w zainfekowanych ziarnach, czyniąc je niebezpiecznymi dla konsumpcji.
Czego należy unikać? Wskazówki
1. Unikanie nadmiernej wilgotności
Wilgotność jest jednym z głównych czynników sprzyjających rozwojowi grzybów Fusarium. Aby ograniczyć ryzyko infekcji:
- Unikaj nadmiernego nawadniania upraw, zwłaszcza podczas fazy kwitnienia zbóż.
- Zadbaj o odpowiednią wentylację w łanie poprzez utrzymanie właściwej gęstości zasiewu.
- Unikaj uprawiania zbóż na terenach podmokłych lub o słabej drenaży.
2. Unikanie zbyt gęstych zasiewów
Zbyt gęste zasiewy ograniczają przepływ powietrza między roślinami, co zwiększa wilgotność w łanie i sprzyja rozwojowi choroby. Dlatego:
- Zadbaj o odpowiednią gęstość siewu zgodnie z zaleceniami agrotechnicznymi dla danej odmiany zbóż.
- Wybieraj odmiany, które dobrze radzą sobie w warunkach mniejszego zagęszczenia.
3. Unikanie uprawy podatnych odmian zbóż
Podatność odmian na fuzariozę kłosów różni się w zależności od genotypu. Unikaj uprawy odmian szczególnie wrażliwych na tę chorobę:
- Wybieraj odmiany odporne na fuzariozę kłosów.
- Skonsultuj się z doradcą rolniczym w celu wyboru odpowiednich odmian.
4. Unikanie monokultury
Monokultura sprzyja nagromadzeniu patogenów w glebie, co zwiększa ryzyko infekcji. Dlatego:
- Stosuj płodozmian, unikając uprawy zbóż po sobie na tym samym polu przez kilka lat z rzędu.
- Wprowadź do płodozmianu rośliny, które nie są gospodarzem dla Fusarium, takie jak rośliny strączkowe.
5. Unikanie nadmiernego nawożenia azotem
Nadmierne nawożenie azotem sprzyja bujnemu wzrostowi roślin, co może prowadzić do zagęszczenia łanu i zwiększenia wilgotności. Aby tego uniknąć:
- Stosuj nawozy azotowe zgodnie z zaleceniami agrotechnicznymi.
- Monitoruj poziom azotu w glebie i dostosuj dawki nawozów do rzeczywistych potrzeb roślin.
6. Unikanie zaniedbywania resztek pożniwnych
Resztki pożniwne mogą być źródłem inokulum Fusarium, które infekuje kolejne uprawy. Dlatego:
- Unikaj pozostawiania resztek pożniwnych na powierzchni pola.
- Przeprowadzaj głęboką orkę, która zakopuje resztki roślinne głęboko w glebie, ograniczając dostęp grzybów do tlenu.
7. Zadbaj o ochronę chemiczną
Brak ochrony chemicznej w odpowiednich fazach rozwoju zbóż może zwiększać ryzyko infekcji. Dlatego:
- Stosuj fungicydy profilaktycznie lub interwencyjnie w okresie największego ryzyka infekcji, zwłaszcza podczas kwitnienia.
- Wybieraj preparaty zalecane do zwalczania Fusarium i stosuj je zgodnie z instrukcjami producenta.
Skuteczne zapobieganie i leczenie fuzariozy kłosów wymaga odpowiednich działań agrotechnicznych, wyboru odpornych odmian zbóż oraz stosowania fungicydów. Regularne monitorowanie pola i wczesna diagnoza są kluczowe dla minimalizacji strat i zapewnienia zdrowych plonów.